` نشريه علمي- پژوهشي مرمت و معماري ايران

مسجد جامع ساوه همانند مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع اردستان دارای دوره‌های ساخت متنوعی در طول تاریخ خود است. سؤال کلی تحقیق پیش‌رو بررسی دوره‌های تاریخی-کالبدی ساخت مسجد جامع ساوه به عنوان یکی از موزه‌های‌ تحولات معماری ایرانی است. هدف از این تحقیق رفع ابهامات موجود در مورد دوره‌های مختلف ساخت عناصر متنوع مسجد و ارائه پلان‌های دوره‌بندی آن است. روش تحقیق مورد استفاده در این مقاله روش تاریخی است؛ دوره‌بندی تکیه بر تحلیل هندسی، سازه‌ای و تزئینات بنا دارد و گردآوری اطلاعات آن مبتنی بر مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای صورت گرفته است. معیارهای مورد استفاده در این دوره‌بندی، تکنیک‌های پوشش فضاها، مصالح، تاریخ‌گذاری تزئینات، تقدم و تأخر قرارگیری ساختار و ارتباط آنها با کف‌های قدیمی و مطالعه تطبیقی با دیگر بناهای مشابه می‌باشد. کالبد کنونی مسجد شامل صحنی ذوزنقه‌‌شکل، شبستان‌های جنوبی، غربی و شرقی، پایه‌های جرز‌های شبستان شمالی، گنبدخانه و ایوان جلوی آن در ضلع جنوبی، ایوان رفیع غربی، بنایی با پلان چلیپایی در گوشه‌ جنوب غربی، منار شمال شرقی و محراب‌ها و محراب‌نماهای متعدد است. نتیجه این تحقیق ارائه دوره‌بندی تاریخی اثر به این شرح است: 1.قرن اول هجری تا شروع دوره‌ سلجوقی (هسته‌ اولیه)؛ آثار به جامانده از این دوره پایه جرزهای خشتی و خشتی– چینه‌ای است. 2.نیمه‌ قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم؛ پایه‌گذاری منار مسجد با کتیبه‌ای به تاریخ 504هجری، حذف دو ناو و احداث گنبدخانه و فضای باز جلوی آن. 3.قرن هفتم تا اوایل قرن دهم؛ ساخت ایوانی رفیع در ضلع غربی. 4.اوایل قرن دهم تا اواخر قاجار؛ که در این دوره معماران به مرمت سازه‌های قبلی پرداخته‌اند.